Kuwa na uchaguzi ambao wapiga kura wanatilia shaka kama uchaguzi huo ni huru, wa haki, unaaminika, na unaweza kuthibitishwa kunaweza kuwa sababu kwa nini mfumo wetu wa kisheria wa uchaguzi unachunguzwa.
Serikali ya Tanzania, kwa upande wake, imependekeza marekebisho kwenye sheria zetu za uchaguzi. Hata hivyo, msimamo wetu ni kwamba marekebisho hayo ni mapambo ya nje tu na hayataondoa hofu inayonurishwa na wapiga kura wengi kwamba sheria zetu za uchaguzi zimepindishwa kusaidia CCM kubaki madarakani.
Marekebisho Yaliyopendekezwa Yanalenga Kukabiliana na Nini?
Kama ilivyo kawaida au mazoea, serikali inatumia sheria za kawaida kurekebisha mapungufu katika katiba. Katiba inasema ni haki ya rais kuteua makamishna wa tume ya uchaguzi. Hata hivyo, marekebisho yaliyopendekezwa yanasema Jaji Mkuu atakuwa mkuu wa kamati ya uteuzi ya kuajiri makamishna.
Kwa kushangaza, katika kutunga sheria ya marekebisho ya katiba, tulifuata njia kama hiyo ya kukiuka masharti ya wazi yaliyowekwa kwenye katiba kuhusu jinsi ya kuyapita.
Tulija na sheria ya kawaida kubadilisha masharti ya katiba ambayo yalifafanua wazi kwamba ni wabunge wawili kwa tatu kutoka pande zote za Muungano pekee wanaoweza kubadilisha masharti kama ya uchaguzi, ambayo ni suala la Muungano katika maeneo ya uchaguzi wa rais wa Muungano, makamu wa rais na wabunge wa Muungano.
Katika sheria ya marekebisho ya katiba, tulikiuka mamlaka ya Bunge ya kuandika upya katiba, na tukatengeneza vyombo vya kikatiba kama vile bunge la maoni na sekretarieti yake ambayo ilikusanya maoni kutoka kote nchini.
Kama vile ukiukaji huo haukutosha, tulitunga sheria ya kura ya maoni kuamua juu ya marekebisho ya katiba mara baada ya kupitishwa na bunge la maoni. Juhudi za kupindua sheria zisizo za kikatiba zilizoongoza marekebisho ya katiba zilikwamishwa mahakamani kwa sababu za kiufundi, na tulishuku sana kama wasiwasi wetu ulishughulikiwa hata katika changamoto hizo za kisheria.
Jaribio la marekebisho ya sheria ya uchaguzi linakusudia kufikia yale ambayo marekebisho ya katiba yalishindwa kufanikisha. Kulikuwa na pendekezo la kuita Tume ya Taifa ya Uchaguzi (NEC) kuwa huru ili kupinga madai kwamba NEC ni kiambatisho cha Chama Cha Mapinduzi.
Marekebisho ya katiba pia yalipendekeza kwamba kamati ya uteuzi/uajiri iundwe kuteua makamishna wote, ikiwa ni pamoja na mwenyekiti wa tume, kutoka kwa waombaji mbalimbali ambao watajieleza mbele ya kamati hii ya uteuzi.
Marekebisho ya sheria ya uchaguzi pia yameiga mapendekezo hayo ya katiba kwa mabadiliko madogo. Kujigamba kwa jina la NEC kama huru, wakati kwa kweli sio, ni barafu kwenye keki. Utangulizi wa kamati ya uteuzi iliyopewa jukumu la kuchagua makamishna wa NEC imejaa majaji na mawakili kana kwamba uchaguzi ni mgogoro wa kisheria utakaoamuliwa na wanasheria!
Kisha, kuna ukimya wa kutosha kuhusu wapi uhuru wa tume unahitajika zaidi: sekretarieti. Pia, kuna kuepuka kwa urahisi kutoka kwa yale yanayofanya uchaguzi wetu kuwa hafifu, usiowajibika, wa kiburuokrasi unaotawaliwa na kuhangaisha kushtaki dhidi ya uamuzi wake mahakamani.
Vikwazo vya uchaguzi wa haki, unaopatikana, unaowajibika, wazi, unaoweza kuthibitishwa na unaaminika vimeachwa bila kuguswa katika marekebisho hayo ya sheria ya uchaguzi.
